روش های تدریس فارسی سوم ابتدائی(نگارش جدید)
به نام خدا
روش های تدریس( درس به درس فارسی خوانداری) پایه ی سوم ابتدائی
درس اوّل: محلّه ی ما (روش بحث گروهی یا گردش علمی درمحلّه یایکی ازاماکن شهری یا روستایی)
1- ایجاد انگیزه درباره ی موضوع از طریق پخش فیلم و نمایش تصاویر زیبا از محلّه.
2- گروه بندی دانش آموزان.
3- مطرح نمودن موضوع محلّه به عنوان یک نهاد اجتماعی.
4- فرصت دادن به دانش آموزان جهت پرداختن به بحث و اظهار نظر در گروه و انتقال دانش به هم گروهی خود.
5- سر زدن به گروه ها و شرکت در بحث آن ها.
6- جمع بندی نتیجه ی بحث در گروه و تبادل نظر نتایج بحث ها در کلاس و کنترل عمومی بحث در اختیار معلم قرار گیرد.
7- استخراج مطالب مورد نظر از بحث دانش آموزان توسط معلم و کامل نمودن تدریس.
درس دوم: زنگ ورزش (روش تدریس گردش علمی یا ایفای نقش)
1- سعی کرده درس را تبدیل به نمایشنامه ای کوتاه کنید.
2- می توان مثلا استخر یا سالن کشتی را به عنوان یک نهاد ورزشی معرفی نمود.
مراحل گردش علمی از نظر برنامه ریزی:
الف- فعّالیّت های قبل از رفتن به گردش علمی.
ب- فعّالیّت های ضمن گردش علمی.
ج- فعّالیّت های بعد از گردش علمی.
می توانیدمتن درس را با صدای رسا برای دانش آموزان بخوانید و به نکات مهم تاکید نمایید.
درس سوم: آسمان آبی، طبیعت پاک (روش تدریس: اعضای گروه)
در این روش هر دانش آموز می تواند به اعضای گروه آموزش دهد. لذا هر عضو هم به عنوان معلّم و هم به عنوان شاگرد عمل می کند. هم یاری بین اعضای گروه در این الگو راز موفّقیّت می باشد. هیچ کس نمی تواند در کلاس درس خاموش باشد.
شیوه ی اجرا:
1- تقسیم کلاس به گروه های 3نفره.
2- دادن شماره به اعضای گروه ها.
گروه لاله: رضا شماره 1،حسن شماره2،محمّدشماره3
گروه یاس: علی شماره1،محسن شماره2،حمید شماره3
3- از دانش آموزان بخواهید کتاب خوانداری را باز کرده و به متن درس سوم نگاه کنند.
4- متن درس قابلیت تقسیم بندی به سه بخش را داراست . لذا به سه بخش تقسیم می کنیم.
قسمت اوّل: از شروع درس تا گزارش گروه اوّل.
قسمت دوم: گزارش گروه اول(شهر ما، خانه ی ما)
قسمت سوم: گزارش گروه دوم (اوّل دفتر به نام ایزد دانا)
5- واگذاری مطالعه ی هر قسمت از درس به صورت فردی به افراد گروه بر حسب شماره.
دانش آموزان شماره های 1تا3هرگروه قسمت های اول تا سوم درس رابه صورت انفرادی وباچشم خوانده وخوب دقّت می کنند.(تعیین زمان مطالعه برای دانش آموزان)
6- شماره های مانند هم از هر گروه یک جا جمع شده و گروه جدیدی تشکیل می دهند.
(رضاو علی) در یک گروه/(حسن و محسن) در یک گروه/( محمّد و حمید) در گروهی دیگر کنار هم قرار می گیرند.
7- اعضا در گروه های جدید یک به یک به نوبت هر آن چه را که از مطالعه ی قسمت مربوط به خود آموخته اند برای هم گروهی خود توضیح می دهند.
8- برگشتن دانش آموزان به گروه های اصلی خود( قبلا 3نفره بودند.)
9- دانش آموزان بعد از استقرار در گروه، به ترتیب شماره مطالبی راکه فراگرفته اند برای هم توضیح می دهند.لذا متن درس توسط دانش آموزان اعضای گروه تدریس می شود.
10- پرداختن به جمع بندی مطالب. تعدادی از دانش آموزان جلوی کلاس آمده و برای کل کلاس توضیحاتی ارائه می دهند.بعد از تفهیم مطالب بخش روخوانی درس را انجام داده و به تمرین های درک مطلب و درست و نادرست بپردازید.
درس چهارم: آواز گنجشک ( روش تدریس: الگوی دریافت مفهوم)
این الگو شامل 3مرحله می باشد:
الف- شناسایی مفهوم ب- آزمون اندریافت مفهوم پ- تحلیل راهبردهای تفکر
مراحل اجرای سه مرحله:
1- تهیّه ی تصاویر یا جملاتی درباره ی مفهوم آلودگی صوتی.
2- گروه بندی دانش آموزان و توزیع تصاویر بین گروه ها. بدون آن که توضیحی درباره ی مفهوم درس داده شود.
3- از دانش آموزان بخواهید تا با دقّت به تصاویر نگاه کرده و درباره ی تصاویر و موضوع آن ها توضیح دهند.
4- دادن فرصت به دانش آموزان جهت بیان دریافت های خود در گروه و سپس صحبت کردن در جمع کلاس به نوبت برای هم کلاسی ها درباره ی تصویر.
5- جملاتی درباره ی آلودگی صوتی و منابع تولید آلودگی صوتی و ...مطرح نموده و از دانش آموزان بخواهید جملات را بر مبنای درستی مفهوم تایید یا رد نمایند.( می توان جملات را به صورت کتبی در اختیار گروه گذاشته تا با بلی یا خیر پاسخ دهند.)
6- بررسی جملات به همراه دانش آموزان و تایید نظرات و دریافت های درست آن ها.
7- درپایان ازدانش آموزان خواسته می شودتا مفهوم آلودگی صوتی راتوضیح دهند.و درباره ی زیان ها و منابع تولید و نقش خود در کاهش آلودگی صوتی گفت و گو نمایند.
نکته: تصاویر را ترجیحا مرتبط با آلودگی صوتی کلاس درس یا مدرسه انتخاب کنید تا فکر دانش آموزان به این سمت گرایش پیدا کند و نقش خود را در این زمینه بهتر درک نمایند.
درس پنجم: برزگر و بلدرچین ( روش تدریس: الگوی تفکر استقرایی)
متن این درس یکی از متون کتب فارسی دهه ی پنجاه است. که با متنی روان و ساده هنوز هم جذّابیّت خود را حفظ نموده است. این متن پیام اصلی داستان را از زبان حیوانات در قالبی ساده بیان می کند. بهتر است با این الگو ذهن دانش آموزان را فعّال نموده تا از راه تفکّر به استنتاج و یادگیری برسند.
مراحل انجام کار:
1- تکوین مفهوم
الف- تهیّه ی فهرستی از انواع رفتارهای فردی و اجتماعی ودر اختیار گروه ها قرار دادن.
ب- دسته بندی عناوین بر اساس وجوه اختلاف یا تشابه توسط دانش آموزان.
پ-دانش آموزان برای مطالب طبقه بندی شده اسم انتخاب می کنند و کم کم مفهوم در ذهن آن ها شکل می گیرد.
2- تفسیر مطالب
الف- نصب طبقه بندی انجام شده در گروه بر روی تابلو توسط نماینده ی گروه ها.
ب- دادن فرصت به دانش آموزان جهت بررسی جنبه های مختلف عملکردگروه های دیگر.
پ-سوالاتی در خصوص مفهوم مورد نظر درس (خوداتکایی) مطرح نموده تا دانش آموزان روابط بین طبقه بندی ها را جست و جو کرده و به سوالات پاسخ دهند.
ت- دانش آموز را به کشف روابط رسانده تا به استنباط و نتیجه گیری برسد و مفهوم (خوداتکایی) را استنباط کند.
3- کاربرد
الف- کمک به دانش آموزان تا با گسترش و وسعت دادن ظرفیت ذهنی خود به بررسی و تفسیر اطلاعات دریافتی بپردازند و به این نقطه برسند که هر فرد با تلاش خود و با امید به خدا به اهداف خود در زندگی دست می یابد.
ب- خواندن متن درس با لحن (روایی-داستانی) برای دانش آموزان توسط معلّم تادرک بهتر محتوا حاصل آید و دانش آموزان بتوانند به سوالات درک متن پاسخ های درست و منطقی بدهند.
درس ششم: فداکاران (روش تدریس: الگوی بارش مغزی)
ترسیم موقعیت یک داستان در ذهن دانش آموزان که یکی از شخصیّت های داستان در صدد رفع یک مشکل اجتماعی است و احتیاج به کمک دارد.( مانند داستان پتروس)
سپس از دانش آموزان بخواهید اندیشه ی خود را در حلّ خلاقانه ی آن مسئله اعلام کنند.
این الگو از راهبردهای پرورش خلاقیت است. وظیفه ی معلّم هدایت دانش آموزان برای بیان نظرات بیش تر و تازه تر و دسته بندی افکار و ایجاد زمینه های نو فکری است.
قضاوت درباره ی اندیشه های بیان شده بر عهده ی معلم و دانش آموزان است تا نظرات نادرست اصلاح و نظرات مشابه و نامناسب حذف شود.
بدین ترتیب ذهن دانش آموزان را به سمت مفهوم فداکاری سوق داده و آموزش خود را تکمیل نمایید.
در پایان متن درس را با صدای رسا برای دانش آموزان بخوانید و بر نکات مهم تاکید نمایید.
درس هفتم: کار نیک (روش تدریس: ایفای نقش)
این روش برای تجسّم عینی داستان متن درس مناسب می باشد.در این روش تعدادی از دانش آموزان برای اجرای نقش فراخوانده می شوند.
مرحله ی اوّل: انتخاب بازیگران/برای ترغیب دانش آموزان نمایش را معرفی کرده و متن آن را شرح داده و گروه نمایش را تشکیل دهید.
مرحله ی دوم: آماده سازی/دادن فرصت به گروه برای تمرین کردن با هم جهت آماده شدن کار.
مرحله ی سوم: بیان اهداف برای دانش آموزان/تا زمان آماده شدن بچّه های گروه می توانید هدف از این فعالیت در حال انجام و تکالیف دانش آموزان را تبیین نمایید.
مرحله ی چهارم: اجرای نمایش/هر یک از افراد نقش خود را اجرا می کند و جمله ی مربوط به نقش را با آهنگ و لحن مناسب ادا می نماید.
مرحله ی پنجم: پرسش و پاسخ/ با توجّه به رخدادهای نمایش سوالاتی را در خصوص شخصیت فرمانروا و پیرمرد و حادثه ی اتفاق افتاده مطرح نمایید و پاسخ دانش آموزان را تایید، تکمیل و تحلیل کنید.
مرحله ی ششم: توضیح و تعیین تکلیف/ بر مبنای تجربه ی دانش آموزان مطلب آموزشی را جمع بندی نموده و متناسب با سطح توانمندی های آنان تکالیفی را برایشان تعیین نمایید.
درس هشتم: پیراهن بهشتی ( روش تدریس: الگوی پیش سازمان دهنده ها)
مرحله ی اوّل: ارائه ی مفاهیم کلّی/قبل از شروع تدریس ابتدا مفاهیم کلی و اطلاعات جامعی درباره ی شخصیت حضرت فاطمه زهرا(س) به صورت خلاصه به دانش آموزان ارائه دهید.
مرحله ی دوم: مفاهیم درس/ سپس به بیان مطالب جزئی که در واقع مفهوم اصلی درس هستند( داستان پیراهن بهشتی) بپردازید. در بیان مفاهیم درس می توانید از روش سخنرانی، پرسش و پاسخ، بحث و گفت و گو یا نمایش فیلم و قصّه گویی استفاده کنید.
پیشنهاد می شود به هنگام شروع تدریس برای ایجاد انگیزه بیش تر به صورت نمادین یک رفتار ارزشی از خود نشان داده و آن را به سیره ی حضرت زهرا(س) به عنوان الگو ارتباط دهید.
نکته: پیش سازمان دهنده ها یک عبارت خلاصه از درس پیراهن بهشتی نیست بلکه مطلبی جدا و کلّی تر از داستان درس است.
مرحله ی سوم: تحکیم و تثبیت مطلب/ با ارائه ی مثال به تحکیم و تثبیت مطلب بپردازید. مثلا داستان دیگری از زندگی حضرت فاطمه زهرا(س) بگویید و یا سخنان و احادیث ایشان را مطرح کنید.
درس نهم: بوی نرگس (روش تدریس: روشن سازی طرز تلقی)
طرز تلقی ها جنبه ی مهمی از یادگیری بر پایه ی عواطف و احساسات و آزادی بیان اجتماعی هستند.
این روش دانش آموزان را قادر می سازد که بفهمند آیا طرز تلقی ها و نگرش هایشان بر یک پایه ی محکم از حقایق و منطق استوار هست یانه؟
1- نوشتن یک جمله ی زیبا در خصوص مفهوم انتظار یا شخصیت حضرت مهدی (عج) یا فرج ایشان در روی یک برگه ی 5A
2- تقسیم برگه ها میان دانش آموزان و از آن ها بخواهید تا به صورت انفرادی نظر خود را بسیار کوتاه درباره ی آن جمله بنویسند یا این که جمله را با جملاتی دیگر کامل کنند.( این مراحل را به صورت شفاهی نیز می توان انجام داد.)
3- دانش آموزان در گروه دور هم جمع شده و طرز تلقی و برداشت خود را برای دوستانشان بازگو می کنند و روی بهترین طرز تلقی یا نگرش با هم به توافق می رسند.
4- گروه ها نتیجه ی بحث خود را در کلاس اعلام می کنند.
5- حالا به جمع بندی مطالب پرداخته و مفاهیم مورد نظر خود را درباره ی مفهوم انتظار در حدّ درک دانش آموزان پایه ی سوم با بیانی شیوا تدریس نمایید.
ذکر مثال هایی از جملاتی که در اختیار دانش آموزان می گذارید:
الف- جمله را کامل کن: آن روزی که حضرت مهدی(عج) ظهور کند خیلی قشنگ است چون......
ب- نظر خود را درباره ی این جمله بنویس. (( همه ی ما در دوران انتظار فرج امام زمان (عج) باید انسان های خوبی باشیم.))
صندلی صمیمیّت
1- از درس نهم این فعّالیّت جایگزین نگاه کن و بگو می شود.
2- بعد از تمرین در این فعّالیّت طی هشت درس انتظار می رود دانش آموز به سطحی از توانایی رسیده باشد که بدون تصویر هم سخن بگوید.
3- مراد از صندلی صمیمیّت ، صندلی معلّم است که هر دانش آموز روی آن می نشیند و برای هم کلاسی هایش سخن می گوید.
4- صندلی صمیمیّت با تاکید بر فرایند تفکّر در فضایی دوستانه دانش آموزان را به صحبت کردن مفیددر برابر جمع وامی داردوزمینه بسیارمناسبی برای پرورش سخنوری وتوانایی فنّ بیان است.
درس دهم: یار مهربان (روش تدریس: قضاوت عملکرد)
1- از دانش آموزان بخواهید کتاب های فارسی خوانداری و نوشتاری را روی میز بگذارند.
2- از آن ها بخواهید شکل و نمای ظاهری کتاب ها را به دقّت بررسی کنند.
3- حالا برگه هایی را که از قبل آماده کرده اید میان آن ها توزیع کرده و از آن ها بخواهید به سوالات به صورت انفرادی پاسخ دهند. معیارها و خواسته های خود را در جهت انجام این تکلیف به وضوح و شفّاف بیان نمایید. مثال:
- برای پاسخگویی به سوالات 10دقیقه وقت دارید.
- حتما سوالات را با مداد مشکی پاسخ دهید.
ملاک قضاوت شما درپاسخ گویی به سوالات کتاب های فارسی سال تحصیلی جاری می باشد.
در پاسخ دادن به سوالات مثل همیشه صداقت را رعایت کنید.
در این کار به صورت انفرادی عمل کنید. بعد فرصت مشورت داده می شود. تکمیل برگه ی سوال یک عملکرد و مهارت است که دانش آموز به انجام می رساند و اینک وقت آن است که این عملکرد در گروه توسط اعضا به قضاوت گذاشته شود.
4- به بچّه ها فرصت دهید پاسخ های خود را برای یک دیگر بخوانند و صحت کلام بچّه ها به محک گذاشته شود. هر دانش آموز حق دارد از آموخته های خود جهت رفع اشکالات و بالا بردن سطح کار خود بهره ببرد. یا اگر دانش آموزی در زمان تعیین شده نتوانست برگه را کامل کند و تاخیر او در گروه به قضاوت گذارده شود با کمک هم کلاسی ها به رفع نقص خواهد پرداخت.
5- برگه ها را جمع کنید و با یک نگاه اجمالی به پاسخ ها، مطلب را جمع بندی نموده و مفاهیم مورد نظر خود را تدریس نمایید.
در پایان متن درس توسط معلم یا دانش آموزان خوانده شده و بر مطالب تاکید می شود.
درس یازدهم: نویسنده ی بزرگ ( روش تدریس: کارایی گروه/به شکل ساده)
1- ارائه ی توضیحات کوتاه به دانش آموزان درباره ی نثر کهن.
2- از بچّه ها بخواهید یک بار متن درس را به صورت کامل و با دقت مطالعه کنند.
3- توزیع کاربرگ سوالات مربوط به درس بین دانش آموزان و دادن فرصت به آن ها برای پاسخ دادن به سوالات به صورت انفرادی.
4- حالاازهمان نمونه سوال دراختیارگروه بگذاریدتااعضای گروه درباره پاسخ سوالات گفت و گو کنند و به توافق رسیده و برگه را پاسخ بدهند.( طرح سوالات به صورت چهارگزینه ای توصیه می شود.)
5- پاسخ ها را در کلاس مرور کرده تا دانش آموزان جلوی سوالاتی که نادرست پاسخ گفته اند علامت بگذارند و به نوعی برگه های انفرادی و گروهی را تصحیح کنند.
6- هر دانش آموز برگه ی خود را با برگه ی گروه مقایسه کرده و اگر در کارکرد گروهی تعداد پاسخ های نادرست کاهش یافته باشد دانش آموز به کارایی گروه پی برده و مشارکت را در فرایند یادگیری اثربخش می داند.
فلسفه یبهره گیری ازاین روش پافشاری برخردجمعی وبرتری دادن نتیجه ی کار گروه بر عملکرد فرد است.
درس دوازدهم: ایران عزیز ( روش تدریس: الگوی بدیعه پردازی)
1- یک توصیف زیبا و ساده از ایران با همیاری دانش آموزان ارائه دهید.
2- قیاس مستقیم( مقایسه ی ساده ی دو مفهوم): از بچّه ها بخواهید ایران را یک انسان در نظر گرفته و سپس بگویند به نظر آن ها ایران چگونه انسانی است. مطالب دانش آموزان را روی تخته یادداشت کنید.
مثال: مریم: ایران یک انسان زیبا است. یاسمن: ایران مهربان و دوست داشتنی است.
3- قیاس شخصی: از دانش آموزان بخواهید خود را جای ((ایران)) بگذارند و احساسات خود را بیان کنند یعنی بگویند چه حسی دارند.
مثال: معصومه: احساس غرور و افتخار می کنم. شادی: احساس یک نگهبان قوی را دارم.
4- تعارض فشرده: از دانش آموزان بخواهید تا از بین قیاس ها و تشبیه های مرحله ی دوم و سوم کلماتی را جدا کرده و بگویند که کدام یک از این کلمات ( اگر متضاد باشند بهتر است) برایشان جالب تر است.
مثال: کلمات انتخاب شده: زیبا- مهربان- غرور – نگهبان
5- توصیف خلاق: از دانش آموزان بخواهید از میان قیاس های برگزیده چند مورد را انتخاب نموده با استفاده از آن ها موضوع ایران را دوباره توصیف کنند. بین توصیف اول زنگ و این توصیف تفاوت بسیاری است. این توصیف دارای غنا و ارزش زیادی است.
از روی شعر با کلامی موزون و آهنگین بخوانید و دانش آموزان نیز شعر را هم خوانی کنند.
نکته: این شعر یک نوع شعر وطنیه است که در وصف میهن سروده می شود. و شاعر تلاش می کند تا با تحریک احساسات ملی گرایانه و وطن دوستانه ی مخاطبان آن ها را به پاسداری و محافظت از کشور خود برانگیزد.
درس چهاردهم: ایران آباد (روش تدریس: پرسش و پاسخ)
در این درس مفاهیم زیر را به زبان ساده و قابل فهم در قالب پرسش مطرح نموده و پاسخ های دانش آموزان را با حوصله می شنویم. گفته هایشان را تصحیح و تکمیل نموده و مطالب را جمع بندی نمایید.
برای ایجاد جذابیت در تدریس از تصاویر مرتبط بهره بگیرید.
مفاهیم عبارتند از: مرزنشینان- نقش تاریخ میهن در پیشرفت آن- زبان و گویش های محلی
عرصه های اجتماعی،اقتصادی،علمی و صنعتی کشور- ایمان و اتحاد- حماسه ی دفاع مقدس
شجاعت قهرمانان جنگ به ویژه خلبانان.
درس پانزدهم: دریا (روش تدریس: روش فعّال/بداهه پردازی/فعّالیّت ذهنی)
از دانش آموزان بخواهید چشمهایشان را ببندند و خود را در کنار دریا تصور نمایند. دقایقی در همان حال بمانند. حالا چشمهایشان را باز کرده و تصورات و خیالات خود را برای هم گروهی ها تعریف نمایند.بعد از گفت و گوی بچّه ها شما نیز چشمان خود را بسته و مفاهیمی که جهت تدریس مدّ نظر دارید در قالب بیان تصورات و خیالات برای بچه ها بازگو کنید. بچه ها از این که شما نیز مانند آن ها رفتار کرده اید بسیار خوش حال شده و به حرف های شما با دقت گوش می کنند. سپس با لحنی زیبا و با حالت دکلمه خوانی متن درس را بخوانید و حس شور و نشاط را در بچه ها ایجاد کنید.
درس شانزدهم: اگر جنگل نباشد (روش تدریس: قصّه گویی)
فواید این روش عبارتند از:
1- کمک به تثبیت و افزایش معلومات دانش آموزان.
2- قصّه با طبیعت کودک همراه است و ماده و موضوع درس را برای او جالب می کند و به تلطیف روحیه ی دانش آموز کمک می کند.
3- قصّه پیوند میان دانش آموز و معلم را بیش تر می کند.
4- سبب پرورش تخیل و گسترش دامنه ی ذهن می شود.
5- ایجاد زمینه ی مناسب برای تقویت تفکر خلاق و افزایش توانایی نوشتن در دانش آموزانو.
درس هفدهم: چشم های آسمان ( روش تدریس: کار علمی/تحقیق/پروژه)
چون متن درس به موضوعی علمی پرداخته است هفته ی قبل از تدریس از دانش آموزان بخواهید که در
گروه ها تقسیم کار نموده و درباره ی نجوم، ستارگان و خورشید یک کار تحقیقی انجام دهند.
سپس نتیجه ی کار تحقیقی خود را روی تابلوی نمایش بچسبانند.
در دفتر کارنما کلیه ی مراحل انجام کار علمی را ثبت نمایند. بازدید از اماکن علمی مرتبط، مصاحبه با افراد کارشناس در این زمینه و تهیه ی کتب با موضوع مناسب و جست و جو در فضای مجازی و رایانه ای به ارزش کار می افزاید.
نمایشگاهی از تابلوهای نمایش در کلاس برگزار کنید. دانش آموزان هر گروه به ترتیب جلوی کار علمی خود که از نوع تحقیق می باشد قرار گرفته و کار خود را معرفی می کنند.( طرح جابربن حیّان) سپس متن درس را بخوانید و آموزش را تکمیل نمایید . مسعود علائی