معلم و شاگرد
معلم و شاگرد

معلم و شاگرد

مبحث واژه آموزی در فارسی بخوانیم پایه ی پنجم ابتدائی

به نام خدا

                                                                  فارسی پنجم ابتدائی                                         مبحث واژه آموزی

واژه آموزی درس اول

هر یک از نام های موجود در اندام بدن را می توان با((ه)) ترکیب کرد و اسم غیرساده ساخت.

مانند: چشم+ ه چشمه               دست + ه دسته                     لب + ه لبه                  گوش + ه گوشه

واژه آموزی درس دوم

برخی از صفت ها از ترکیب اسم + زده ساخته می شوند.

مانند: گرما + زده گرمازده                    سرما + زده سرمازده                          دل + زده دل زده 

 سر + زده سرزده                                     یخ + زده یخ زده

گروهی از اسم های غیرساده از ترکیب اسم + پسوندهای (بر- رسان- گیر- آور) تشکیل می گردند.

مانند: پیام + بر پیامبر          پیام + رسان پیام رسان        پیام + گیر پیام گیر              پیام + آور پیام آور

واژه آموزی درس سوم

 برخی از اسم های غیرساده هستند که از دو اسم تشکیل شده اند.

مانند: روز + نامه روزنامه   فرهنگ + نامه فرهنگ نامه     لغت + نامه لغت نامه      دانش + نامه دانش نامه

در این گونه کلمه ها آخرین حرف کلمه ی اول حرکت نداشته و ساکن می باشد.

واژه آموزی درس چهارم

کلمه هایی مانندچشمه سار- شاخ سار- کوهسار- رفتگر- آهنگر- سفالگر- مسگرجزوکلمه های غیرساده به شمار

می آیند.    چشمه + سار چشمه سار: جایی که چشمه فراوان باشد.      رفتگر: کسی که کوچه و خیابان را تمیز می کند.

آهنگر: کسی که با آهن کار می کند.

واژه آموزی درس پنجم

 به دو جمله ی زیر توجه کنید:

آن ها پس از تلاش فراوان به نتیجه رسیدند.                       آن ها پس از کوشش فراوان به نتیجه رسیدند.

دو جمله ی بالا به جز کلمه های کوشش و تلاش در بقیه ی قسمت ها مشترک هستند. این دو کلمه را که هم معنی هستند مترادف می گویند. استفاده از این گونه کلمه ها در گفت و گوی روزانه ما رادررساندن مقصود به مخاطبمان یاری می کند.

واژه آموزی درس ششم (درس آزاد)

 جمله بدون حضور فعل دارای مفهوم ناقصی است و فعل مفهوم آن را کامل می کند. همچنین فعل ممکن است در زمان های مختلف روی دهد.

فعل همان کاری است که در یکی از سه زمان گذشته- حال- آینده انجام شده یا می شودیا خواهد شد.

واژه آموزی درس هفتم

 پاره ای از صفت ها وقتی با ((یی)) ترکیب می شوند کلمه ی دیگری می سازند که معنایش شبیه فعل است اما فعل نیست.

کلمه هایی که به این شکل ساخته شده اند مانند مصدر هستند.

توانا+یی توانایی(توانا بودن)   شکیبا + یی شکیبایی (شکیبا بودن)           کوشا + یی کوشایی (کوشا بودن)   دانا + یی دانایی ( دانا بودن)

تعریف مصدر: مصدر کلمه ای است که به نظر می رسد فعل است اما فعل نیست زیرا نه بیانگر شخص است و نه بیانگر زمان. مانند آمدن- نوشتن                                مصدرها بی شمارند. مانند: دیدن- پریدن- خندیدن- نوشتن و....

واژه آموزی درس هشتم

به سه جمله ی زیر توجه کنید:

1-      باز از روی شاخه پرید.                    2-در را باز گذاشت.                      3-باز آب ریختی.

 

 

 

 

برخی کلمه ها و فعل ها دارای چند معنی هستندکه برای دریافت معنی آن ها باید جمله رابه دقت بررسی نمود.در همه ی جمله های بالا کلمه ی باز آمده است ولی در هر کدام معنی خاصی دارد که به ترتیب عبارتند از: در جمله ی اول کلمه ی باز به معنی یک پرنده است. در جمله ی دوم به معنی گشوده است. در جمله ی سوم به معنی دوباره می باشد.

در زبان عربی نوعی جمع وجود دارد که به آن جمع مکسر می گویند که با اضافه شدن یکی دو حرف به ریشه ی کلمه ساخته می شود. مانند: معادن- معابر- مدارس- نقاط- مجالس- صفات

در برخی موارد حرکت کلمه ی ریشه تغییر می کند و کلمه ی جمع می سازد. مانند: کتب که جمع مکسر کتاب می باشدبا ریشه ی کتب.

واژه آموزی درس نهم

 به هر کدام از کلمه های زیر عدد می گویند.

یک- دو- سه- چهار- پنج- شش- هفت- ........اگر هر کدام از عددها با پسوندهای م یا مین ترکیب شوند عدد ترتیبی می سازند که نشان دهنده ی ترتیب می باشد.

با توجه به توضیحات عددهای نوشته شده ی بالا به صورت زیر نوشته می شوند:

یکم- دوم- سوم- چهارم- پنجم- ششم- هفتم و.........

یکمین- دومین- سومین- چهارمین- پنجمین- ششمین- هفتمین و.....

به مثال زیر توجه کنید:
من نفر هفتم دفتر هستم یا هفتمین نفر دفتر من هستم. مقصود این است که ترتیب قرار گرفتن نام من در دفتر در خانه ی هفتم است.

روز جمعه هفتمین روز هفته است، ترتیب قرار گرفتن این روز در شبانه روز هفتم است.

واژه آموزی درس دهم

 ابن و بنت دو کلمه ی عربی هستند که به ترتیب معنی پسر و دختر می دهند. در میان اعراب رسم است که فرزند را به پدر نسبت می دهند و نام او را به پدر وصل می کنند.

حسین بن علی(ع)حسین پسرعلی(ع)   فاطمه بنت اسد فاطمه دختر اسد

واژه آموزی درس یازدهم

زبان شناسان برای جلوگیری از بین رفتن واژگان زبان برای هر کدام از لغات زیر معادل ها وبرابرهایی در نظر گرفته اند.

آدرس- پاراگراف- اتومبیل- فاکس- هلی کوپتر- کامپیوتر(این کلمه ها فارسی نیستند.) در زبان فارسی به جای آن ها از کلمه های نشانی- بند- خودرو- دورنگار-بالگرد- رایانه استفاده می شود. که به این کلمه های جایگزین ((معادل)) می گویند.

واژه آموزی درس دوازدهم

در زبان فارسی پسوندهای فراوانی وجود دارد که در ترکیب با برخی کلمه ها واژه هایی تازه با معنایی تازه می سازند. که می توان به پسوند ((انه)) اشاره نمود.

زیرک+انه زیرکانه (با زیرکی)  ابله +انه ابلهانه (از روی نادانی)

آگاه+ انه آگاهانه (با آگاهی)    عاقل + انه عاقلانه (از روی عقل)

واژه آموزی درس سیزدهم

((ی)) از اقسام پسوند به شمار می رود که با اضافه شدن به مصدرکلمه ی جدیدی می سازد که بیانگر لیاقت است.

مصدرشنیدن+یشنیدنی(چیزی که لیاقت وارزش وشایستگی شنیدن دارد.)

پوشیدن + ی پوشیدنی ( چیزی که ارزش و شایستگی و لیاقت پوشیدن دارد.)

واژه آموزی درس چهاردهم

برخی از فعل ها هستند که از دو قسمت پیشوند (بر+ فعل ماضی) ساخته شده اند.در تعدادی از این گونه فعل ها معنا چیزی غیر از شکل ظاهری آن است. مانند: بر+خوردبرخورد (اصابت کرد)   بر+ آمد برآمد ( بالا آمد)

بر + داشت برداشت ( بلند کرد)

 

 

واژه آموزی درس پانزدهم

در زبان فارسی کلمه های فراوانی از زبان های دیگر یافت می شود که به مرور زمان جزوی از این زبان شده اند. گروهی از این کلمه ها کلمه های عربی هستند که بهتر است معادل فارسی آن ها را نیز به کار بگیریم تا دایره ی واژگانی ذهن ما همچنان گسترده بماند.

نمونه هایی از این کلمه ها و معادل فارسی آن ها در زیر آمده است:

صورت (عربی)                     چهره و رخ(فارسی)    عجیب (عربی)                      شگفت (فارسی)

مختصر (عربی)                    کوتاه ( فارسی)             مشکل ( عربی)                     دشوار (فارسی)

جواب (عربی)                      پاسخ (فارسی)               سوال (عربی)                      پرسش ( فارسی)

واژه آموزی درس شانزدهم

هر یک از کلمه های خشمگین و خشمناک کلمه های غیرساده ای هستند که از یک کلمه ی معنی دار و یک پسوند ساخته شده اند که عبارتند از :(گین) و (ناک).گاه با به کار بردن این پسوندها از یک اسم، صفت ساخته می شود. ماننددونمونه ی بالا.

درواقع پسوندها معنی خاصی ندارندوبه تنهایی به کارنمی روندولی درترکیب بایک کلمه ،معنی جدیدی به آن می دهند.

مثال: غم + گین غمگین ( کسی که غم دارد.)       سهم + گین سهمگین ( چیزی که ترس آور است.)

خشم + گین خشمگین ( کسی که خشم دارد.)      اندوه + گین اندوهگین ( کسی که اندوه دارد.)

غم + ناک غمناک ( همراه و آمیخته با غم)            سهم + ناک سهمناک ( همراه و آمیخته با ترس)

اندوه + ناک اندوهناک ( همراه و آمیخته با اندوه)

واژه آموزی درس هفدهم

پاره ای ازجمله هاهستندکه معنایی به غیرازمعنای ظاهری خوددارند.این گونه جمله ها بیانگرمفهومی کلی وهمه گیر هستند.

در جمله ی از شرق تا غرب عالم را پیمود. مفهوم جمله عبارت است از: همه جا را گشت.

درجمله ی ازسیرتا پیاز را تعریف کرد. مفهوم جمله عبارت است از: همه اش را تعریف کرد.

در جمله ی از اول تا آخر آن را بخواند. مفهوم جمله عبارت است از: همه اش را بخواند.

در جمله ی از کوچک تا بزرگ آمده بودند. مفهوم جمله عبارت است از: همه آمده بودند.

واژه آموزی درس هجدهم

کلمه های زیر همگی صفت به شمار می آیند. برخی از آن ها را می توان با (ا) ترکیب کرده و اسم یا جمله ساخت.

دراز- بلند- گرم- ژرف پهن نرم سرد زبر سخت.

دراز+ا درازا(درازی).این خط کش درازاست. درازای آن چهل سانتی متراست.

بلند + ا بلندا (بلندی). این دیوار بلند است. بلندای آن سه متر است.

گرم+اگرما(گرمی).هوای اهوازگرم است.گرمای آن درتابستان به پنجاه درجه می رسد.

ژرف+اژرفا(عمق - عمیق). دریاچه ی خزرژرف است.ژرفای آن دربرخی نقاط به ده متر می رسد.

پهن + ا پهنا (پهنی). این لوله پهن است. پهنای آن 80سانتی متر است.

برخی از کلمه ها مانند گرد و نورد  با کلمه هایی مانند کوه جهان و... ترکیب شده و یک صفت می سازند.

مثال: صحرا نورد- جهان گرد- کوه نورد- دریا نورد- صحراگرد- جهان نورد- فضاگرد- فضانورد

واژه آموزی درس نوزدهم

در زبان فارسی برخی از عددها با (ه) ترکیب می شوند که بیانگر یک دوره می باشد.

مثال: سد + ه سده ( یک دوره ی صد ساله)         هفت + ه هفته ( یک دوره ی هفت روزه)

ده + ه دهه ( یک دوره ی ده روزه)                    هزار + ه هزاره ( یک دوره ی هزار ساله)

چهل + ه چله ( یک دوره ی چهل روزه)

 

 

 

 

واژه آموزی درس بیستم

طرح منقوش دراین نقش چه رامی گوید؟      نقش نقاش در این ارض و سما می گوید

یا رب این نقش و نقوش در و دیوار حیات    قصه ی لطف تو بر جان و دل ما گوید

فراگیری کلمه های هم خانواده در نوشتن دیکته کمک شایانی به ما می کند. بدین معنی که با شنیدن یک کلمه بی درنگ به شکل نوشتاری هم خانواده های آن رجوع می کنیم. به این ترتیب به شکل درست کلمه پی می بریم وبلافاصله آن را

می نویسیم.

نقش- نقاش- منقش ( نقش دار)- نقوش       اثر- موثر- آثار- تاثیر

کشف- اکتشاف- کاشف- مکتشف         شغل- شاغل- مشاغل- مشغول- مشغله

(به) یک حرف اضافه است که گاهی بین دو کلمه می آید و یک عبارت با معنی تازه درست می کند.

مثال: گوش + به + زنگ گوش به زنگ ( به معنی آماده)

در واقع این معنای تازه معنای هیچ کدام از اجزاء تشکیل دهنده ی این عبارت را نمی دهد.

خانه + به + دوش خانه به دوش (به معنی بی سر و سامان)       سر+ به + هوا سر به هوا ( به معنی حواس پرت)

در + به + در در به در ( به معنی آواره)

واژه آموزی درس بیست و یکم ( درس آزاد)

قید هم خانواده ی مقید و قیود است و به کلمه یا گروهی از کلمه هایی گفته می شود که توضیحی درباره ی صفت ، مصدر و فعل و.... می دهد.

انواع قید عبارتند از: قید زمان : مانند روز- شب- گاهی و ....

قید مکان: مانند این جا- آن جا- هر جا و...

قید مقدار(کمیت): مانند خیلی- اندکی- تا اندازه ای و....

قید چگونگی (کیفیت): مانند خوب- بد- زیبا و....

قید حالت: مانند خندان- گریان- دلیرانه و....

قید تکرار: مانند بار دیگر- دوباره- هی-و....

قید علت: مانند زیرا- بدین جهت و ....

واژه آموزی درس بیست و دوم

گاهی به یک ترکیب برخورد می کنیم که از دو اسم تشکیل شده و صفت ساخته است.

پیل تن ( کسی که تن او چون تن فیل بزرگ باشد.) یا ( بزرگ و نیرومند)

شیرمرد ( مردی که در جرئت مانند شیر باشد.) یا ( شجاع)

سنگدل ( کسی که دلش به سختی سنگ باشد.)

دریا دل ( کسی که دلش به وسعت دریا باشد.)

گاهی به یک ترکیب برخورد می کنیم که از یک صفت و یک اسم تشکیل شده است.

جوان مرد (مرد جوان)       پیرزن (زن پیر)             پیرمرد (مرد پیر)

 

                                                                                                             موفق و پیروز در پناه حق باشید.

 

تهیه و تنظیم : مسعود علائی - سرگروه پایه ی پنجم ابتدائی- تالش