اطلاعاتی درباره ی سیّارات منظومه ی شمسی(جغرافیا)

عطارد سیاره ی سنگی کوچکی است به قطر 4900 کیلومتر که 58 میلیون کیلومتر از خورشید فاصله دارد . این سیاره خورشید را در مدت 88 روز دور می زند . دیدن عطارد در آسمان دشوار است حتی اگر بسیار درخشان باشد ، زیرا همیشه نزدیک خورشید است .

عطارد در هر 59 روز یکبار به دور خود می چرخد . دمای سمتی که رو به خورشید است به 400 درجه سانتیگراد می رسد اما در شب تا 170- درجه سانتیگراد پایین می آید زیرا جوی وجود ندارد که گرما را حفظ کند .                                                                               زهره نزدیکترین سیاره به زمین و درخشان ترین سیاره ی آسمان است . زهره سیاره ای است سنگی که 108 میلیون کیلومتر از خورشید فاصله دارد . این سیاره با قطر 12100 کیلومتر کمی از زمین کوچکتر است . زهره جوی غلیظ از دی اکسید کربن دارد که مانند گلخانه ای گرمای آن را حبس می کند و ابرهای متراکمی در خود دارد . این سیاره با دمای 500 درجه سانتیگراد حتی از عطارد هم گرم تر است . سطح زهره را نمی توان از میان ابرهای آن دید ، اما فضاپیماهایی که به دور زهره گشته اند با استفاده از رادار نقشه هایی از آن تهیه کرده اند . در این نقشه ها کوه ها ، دشت ها و حفره ها دیده می شوند .

سیاره ی زمین از چندین جهت در منظومه ی شمسی یکتاست . شاید مهم ترین آن ها وجود حیات است . حیاتی که ما می شناسیم نیاز به آب دارد و سه چهارم از سطح زمین را اقیانوس پوشانده اند . از دید ناظری در فضا زمین سیاره ای آبی رنگ با ابرهای سفید متحرک است . باد و باران عوامل پرقدرتی هستند که تغییرات بزرگی در سطح زمین ایجاد می کنند . حرکت پوسته ی زمین و آتش فشان ها کو های جدیدی را به وجود می آورند . درون زمین برخلاف سیاره های سنگی دیگر  بسیار فعال است . ( قطر زمین 12750 کیلومتر و فاصله ی آن از خورشید 150 میلیون کیلومتر است . )

مریخ ( بهرام ):بیش تر اطلاعات ما درباره ی مریخ به کمک دو فضاپیمای وایکینگ به دست آمده است که در سال 1976 م { 1355 ه.ش } بر سطح این سیاره فرودآمدند .این سیاره ی سنگی کوچک 6800 کیلومتر قطر دارد و فاصله ی آن از خورشید 228 میلیون کیلومتر است . تمام سطح آن بیابانی است پوشیده از خاک و سنگ های نارنجی –سرخ . در مریخ حفره و چندین آتش فشان خاموش بزرگ هم وجود دارد . آب در آن وجود ندارد .

مریخ هم مانند زمین فصل هایی دارد . در طول یکسال مریخی که تقریبا معادل دو سال زمینی است کلاهک های قطبی آن که یخ هایی از جنس دی اکسیدکربن منجمدند ، در زمستان گسترش می یابند و در تابستان دوباره کوچک می شوند .

مشتری ( برجیس ) و قمرهایش : مشتری ، غول منظومه ی شمسی ، 778 میلیون کیلومتر از خورشید فاصله دارد و قطر آن در استوا 142800 کیلومتر است . بیش از هزار زمین را می توان درون مشتری جای داد و جرم این سیاره بیشتر از مجموع جرم تمام  سیاره های دیگر است . این سیاره بعد از زهره درخشان ترین سیاره ی آسمان است . 

مشتری در کم تر از ده ساعت یکبار به دور محورش می چرخد و نوارهای رنگی ابرهای پیرامونش را با خود می گرداند . مشتری برخلاف سیاره های سنگی کره  ی بسیار بزرگی است از گاز ، عمدتا هیدروژن ، و در زیرابرهایش سطح جامدی وجودندارد.بزرگترین عارضه ی ابری این سیاره لکه ی سرخ بزرگ است که حداقل از 140 سال پیش وجود داشته است .

چهار قمر بزرگ مشتری را می توان به آسانی با تلسکوپی کوچک بصورت نقاط نورانی کوچکی در کنار سیاره مشاهده کرد . موقعیت آنها نسبت به هم روز به روز تغییر می کند و هر کدام دوره ی تناوب خاص خود را دارند . فضاپیماهای وُیجر در سال 1979 م { 1358 ه.ش } از نزدیک عکس هایی از این قمر گرفتند که برای نخستین بار شکل ظاهری آن ها را نشان می داد .

یو از همه ی قمر های مشتری عجیب تر است . این قمر چندین آتش فشان فعال دارد که از آنها گوگرد خارج می شود و همین پدیده رنگ سطح سیاره را ترکیبی از زرد ، نارنجی و سرخ کرده است . در سطح کالیستو آثار شدیدترین برخوردهای شهاب سنگی در منظومه ی شمسی وجود دارد ، اما حفره های سطح گانیمد از حفره های کالیستو بزرگترند . قمر اروپا سطحی یخی دارد که تعداد زیادی خط تیره ی مرموز آن را پوشانده اند .

زحل ( کیوان ) : زحل از بسیاری جهات نمونه ی کوچک مشتری است ، کره ای گازی با قطر 120000 کیلومتر در استوا . بزرگترین تفاوت آنها نوارهای ابری بسیار کم نور و نیز حلقه های حیرت انگیز زحل است. زحل در فاصله ی 1427 میلیون کیلومتری هر 29 سال یکبار به دور خورشید می گردد . با حرکت زحل در زمان های مختلف حلقه های آن تحت زاویه هایی متفاوت دیده می شوند . در هر دوره ی 29 ساله دوبار آنها را از پهلو می بینیم و چون این حلقه ها بسیار نازک اند به نظر می رسد که در این زمان ها به کلی ناپدید می شوند .

بزرگترین قمر زحل ، تیتان ، تنها قمر منظومه ی شمسی است که جو دارد . ابزارهای فضاپیمای وُیجر دریافتند که این جو بیش تر از گاز نیتروژن ساخته شده است . ابرهای سرخ ضخیم مانع دیدن سطح سنگی تیتان می شوند .

اورانوس ، نپتون و پلوتو : از عطارد تا زحل تمام سیاره ها آن قدر درخشان اند که می توان آنها را به سادگی با چشم در آسمان دید . اورانوس نخستین سیاره ای بود که به کمک تلسکوپ کشف شد . ویلیام هرشل آن را درسال 1781 م { 1160 ه.ش } به طور اتفاقی کشف کرد .

پس از چند سال اخترشناسان متوجه شدند که اورانوس در مسیر پیش بینی شده حرکت نمی کند . آن ها این احتمال را مطرح کردند که شاید کشش گرانشی سیاره ای ناشناخته بر اورانوس تاثیر می گذارد . دو ریاضیدان محل این سیاره ی کشف نشده را محاسبه کردند . پیشگویی آن ها در سال 1846 م { 1225 ه.ش } به کشف نپتون منجر شد . برخی از اخترشناسان معتقد بودند که سیاره ی دیگری هم باید وجود داشته باشد . آنها به جستجو ادامه دادند و سرانجام پلوتو درسال 1930 م { 1309 ه.ش } کشف شد .

اورانوس و نپتون سیاره های گازی مشابهی هستند و اندازه ی هرکدام در حدود چهار برابر زمین است . اورانوس حول محوری به دور خود می چرخد که 98 درجه انحراف دارد بنابراین به نظر می رسد که این سیاره به پهلو خوابیده است . نپتون حداقل 8 قمر دارد . قمر بزرگ آن ، تریتون ، تقریبا هم اندازه ی قمر زمین است .

پلوتو دورترین سیاره ، سیاره ای است کوچک و یخ زده که قطر آن حدود یک سوم قطر ماه است . این سیاره در هر 248 سال یکبار مدار بیضوی خود را طی می کند و فاصله اش از خورشید بین 4400 و 7400 میلیون کیلومتر تغییر می کند . در این فاصله گرمای بسیار کمی دریافت می کند و احتمالا دمایش در حدود 230- درجه سانتیگراد است . کارُن قمر پلوتو در سال 1978 م {1357 ه.ش } در عکس هایی که با تلسکوپی بزرگ در آمریکا از آن گرفته بودند کشف شد .     

منبع: وب سایت مقالات و اطلاعاتی درباره ی سیاره های منظومه شمسی و قمرهایش  

تهیّه و تنظیم: مسعود علائی- سرگروه پایه ی پنجم ابتدائی- شهرستان تالش